“Dương Văn Học – Người kể chuyện bằng rối” Khi nghệ thuật dân gian hóa thành triết lý và thi vị

“Dương Văn Học – Người kể chuyện bằng rối”: Khi nghệ thuật dân gian hóa thành triết lý và thi vị

Người kể chuyện bằng đôi tay và tâm hồn Việt

Sinh năm 1942 tại phố Hàng Bạc (Hà Nội), nghệ sĩ Dương Văn Học khởi nghiệp với nghề biên đạo múa trước khi dành trọn cuộc đời gắn bó với nghệ thuật rối. Từ một biên kịch và đạo diễn, ông dấn thân lên sân khấu để trực tiếp biểu diễn rối độc diễn, tự mình kể chuyện bằng những con rối nhỏ bé nhưng đầy sức sống.

Những tiết mục như “Thuyền trên sông”, “Cái chết của con thiên nga”, “Kéo vật cuộc đời”, “Cô gái hay nhện”... không chỉ khẳng định tài năng sáng tạo riêng biệt của ông mà còn mở rộng ngôn ngữ biểu đạt của nghệ thuật rối Việt Nam, biến loại hình dân gian trở thành một sân khấu triết lý, giàu tính thơ và nhân văn.

Dấu mốc vàng son trong sự nghiệp của ông là Liên hoan Múa rối toàn quốc năm 1994, khi ông giành Huy chương Vàng ở cả ba hạng mục: nghệ sĩ độc diễn, tác giả và đạo diễn. Thành công ấy không chỉ là sự ghi nhận xứng đáng cho tài năng, mà còn mở ra hành trình đưa nghệ thuật rối độc diễn Việt Nam ra thế giới.

Từ đó đến nay, ông đã biểu diễn tại 45 quốc gia, nhận nhiều giải thưởng trong nước và quốc tế, góp phần lan tỏa hình ảnh nghệ thuật rối Việt Nam đến bạn bè năm châu – minh chứng cho sức sống bền bỉ và khả năng thích ứng của loại hình nghệ thuật truyền thống trong thời đại toàn cầu hóa.

Không gian trưng bày, hành trình kể chuyện bằng rối

Trưng bày chuyên đề “Dương Văn Học - Người kể chuyện bằng rối” giới thiệu tới công chúng hơn 30 tác phẩm và hiện vật tiêu biểu do chính nghệ sĩ hiến tặng cho Bảo tàng Hà Nội, trong đó có nhiều sáng tạo được lưu giữ từ Bảo tàng Nghệ thuật Rối độc diễn Nha Trang, nơi ông từng là Giám đốc.

Các tác phẩm trưng bày không chỉ là những hiện vật nghệ thuật, mà còn là dấu mốc ký ức và triết lý sống của người nghệ sĩ, thể hiện mong muốn bảo tồn, truyền lửa và lan tỏa giá trị của rối độc diễn tới các thế hệ sau.

Ở đó, mỗi con rối trở thành một “người kể chuyện”, khi thì hóm hỉnh, khi lại suy tư, triết lý phản chiếu những góc nhìn về con người, văn hóa và cuộc đời.

Bốn không gian kể chuyện: Việt - Thế giới - Muôn loài - Bóng

Không gian trưng bày được chia thành bốn chủ đề chính: Rối kể chuyện văn hóa Việt; Rối kể chuyện thế giới; Rối kể chuyện muôn loài; Rối bóng.

Ở mảng “Rối kể chuyện văn hóa Việt”, khán giả như được trở lại với không khí làng quê Bắc Bộ, qua những hình ảnh thân thuộc: kéo co, chơi đu, đấu vật, hội làng… Những con rối trở thành “nhân vật sống” vừa dí dỏm, vừa đậm hồn Việt, gợi nhớ ký ức tuổi thơ, tinh thần đoàn kết cộng đồng và niềm vui giản dị của người nông dân.

Trong khi đó, “Rối kể chuyện thế giới” lại mở ra không gian đối thoại văn hóa đầy tinh tế. Nghệ sĩ Dương Văn Học đã đưa rối Việt đi khắp năm châu với những tác phẩm giàu tính biểu tượng như “Chú ngựa Pakistan”, “Phiên chợ Ba Tư”, “Sumo”, “Cô gái hay con nhện”... Mỗi tác phẩm là một nhịp cầu giao lưu, thể hiện cái nhìn nhân văn và khát vọng hội nhập qua ngôn ngữ nghệ thuật.

Thế giới “Rối kể chuyện muôn loài” lại mang hơi thở của thiên nhiên và cảm xúc nhân sinh. Những tác phẩm như “Chú chó tinh khôn”, “Đôi lứa”, “Cá sấu”... không chỉ dành cho thiếu nhi mà còn ẩn chứa triết lý về tình yêu, lòng trung thành, sự khôn ngoan và đối đầu giữa thiện – ác.

Đặc biệt, khu vực “Rối bóng” tạo nên một trải nghiệm thị giác độc đáo, nơi ánh sáng và bóng tối hòa quyện. Mỗi chuyển động, mỗi hình bóng đều gợi nhắc về truyền thống rối bóng châu Á, mang đến cảm giác vừa huyền ảo vừa sâu lắng, như một “bức họa chuyển động” sống động giữa truyền thống và hiện đại.

Từ biểu diễn đến triết lý: Nghệ thuật rối như một ngôn ngữ tư tưởng

Một số tác phẩm nổi bật như “Trầm tư” hay “Vòng đời” cho thấy chiều sâu tư tưởng trong sáng tạo của nghệ sĩ Dương Văn Học. Ở đó, nghệ thuật rối không chỉ để kể chuyện, mà còn để chiêm nghiệm về thân phận con người, về sự sống và cái chết, về vòng quay bất tận của đời người.

Chính điều đó khiến ngôn ngữ rối trong tay ông trở thành một thứ triết học của chuyển động, dung dị mà sâu sắc, dễ tiếp cận nhưng vẫn chạm tới tầng ý nghĩa của văn hóa và triết lý sống.

Không chỉ là trưng bày mà là cuộc đối thoại nghệ thuật

Trong khuôn khổ sự kiện, Bảo tàng Hà Nội cũng tổ chức tọa đàm “Rối độc diễn - Cuộc đối thoại giữa chuyển động và biểu cảm”, với sự tham gia của các nghệ sĩ, nhà nghiên cứu và công chúng yêu nghệ thuật.

Bên cạnh đó, video tư liệu về cuộc đời và sự nghiệp của nghệ sĩ Dương Văn Học giúp khán giả hiểu rõ hơn hành trình lao động nghệ thuật đầy tâm huyết của ông, người đã dành hơn nửa thế kỷ “đối thoại với thế giới bằng những con rối”.

Tại lễ khai mạc, Giám đốc Bảo tàng Hà Nội Nguyễn Tiến Đà đã trao hoa chúc mừng nghệ sĩ Dương Văn Học, bày tỏ lòng kính trọng đối với người nghệ sĩ đã góp phần gìn giữ và phát triển nghệ thuật rối Việt Nam, một di sản văn hóa phi vật thể độc đáo của dân tộc.

Lan tỏa tinh thần sáng tạo Hà Nội

Trưng bày “Dương Văn Học - Người kể chuyện bằng rối” là một hoạt động giàu ý nghĩa trong chuỗi sự kiện hưởng ứng Festival Thăng Long - Hà Nội 2025, góp phần khẳng định vị thế Hà Nội - Thành phố sáng tạo của UNESCO.

Sự kiện không chỉ tôn vinh một nghệ sĩ lớn của nền nghệ thuật dân gian Việt Nam, mà còn lan tỏa tinh thần sáng tạo và nhân văn của người Hà Nội, nơi truyền thống và hiện đại cùng hòa quyện trong nhịp sống đương đại.

Trưng bày mở cửa đến hết ngày 30/11/2025 tại Trung tâm Điều phối các hoạt động sáng tạo Hà Nội - Bảo tàng Hà Nội (đường Phạm Hùng, quận Nam Từ Liêm). Đây sẽ là điểm hẹn văn hóa độc đáo cho người dân Thủ đô và du khách trong dịp cuối năm, nơi những “người kể chuyện bằng rối” tiếp tục truyền lửa sáng tạo cho thế hệ mai sau.